NỘI DUNG THỰC HÀNH SỐ 09 - TÌNH HUỐNG 9
NỘI DUNG THỰC HÀNH BÀI SỐ 09
Tình huống 9: Thuốc
xách tay bán trên Facebook
Bối cảnh: Một cá
nhân bán thuốc “xách tay” Nhật – Mỹ trên Facebook, không giấy phép, không kiểm
định. 10 câu hỏi:
1. Bán thuốc xách tay có hợp pháp không?
2. Luật Dược 2016 quy định gì về nhập khẩu thuốc?
3. Người mua gặp rủi ro ai chịu trách nhiệm?
4. Facebook có trách nhiệm pháp lý không?
5. Quản lý thị trường xử lý thế nào?
6. So sánh Việt Nam với Nhật về quản lý thuốc nhập.
7. Vì sao thuốc xách tay vẫn “hot” ở Việt Nam?
8. Giải pháp quản lý thuốc xách tay online?
9. Vai trò của truyền thông trong giáo dục người tiêu dùng?
10. Nhóm bạn đề xuất khung pháp lý về thuốc xách tay
online.
Yêu cầu đạt được:
• Nhận diện rủi ro thuốc xách tay.
• Hiểu pháp luật nhập khẩu dược.
• Đề xuất giải pháp quản lý và truyền thông.
BÀI LÀM
Bối cảnh
Một cá nhân rao bán
thuốc “xách tay” Nhật – Mỹ trên Facebook, không có giấy phép kinh doanh, không
đăng ký lưu hành, không kiểm định chất lượng.
Ví dụ: Trang cá nhân “Thuốc Nhật Chính Hãng” bán các sản phẩm như thuốc bổ
gan của Nhật, viên xương khớp của Mỹ… được quảng cáo là “hàng xách
tay 100%”, “hiệu quả nhanh”, “an toàn tuyệt đối”, nhưng không chứng minh được
nguồn gốc, giấy tờ nhập khẩu, hoặc chứng nhận của Bộ Y tế Việt Nam.
👉Câu hỏi đặt ra như sau:
1. Bán thuốc xách tay có hợp pháp
không?
👉 Không hợp pháp.
Theo Luật Dược
2016 – Điều 6, những hành vi bị nghiêm cấm bao gồm: “Kinh doanh thuốc không
có giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dược; nhập khẩu, lưu hành thuốc chưa
được cấp phép.”
➡️ Thuốc “xách tay” thường không qua
kiểm định, không được cấp phép lưu hành bởi Cục Quản lý Dược (Bộ
Y tế), nên được xem là thuốc nhập lậu.
Ví dụ: Năm 2023, Cục Quản lý thị
trường TP.HCM phát hiện một cá nhân bán thuốc “xách tay Mỹ, úc ” trên Facebook,
không có chứng từ hợp lệ, bị phạt 50 triệu đồng và tịch thu toàn bộ
thuốc.
Việc bán thuốc xách
tay trên mạng xã hội vi phạm pháp luật, dù người bán có ý “mang về dùng
rồi bán lại” vẫn là hành vi kinh doanh trái phép.
2. Luật Dược 2016 quy định gì về nhập
khẩu thuốc?
Theo Điều 55 – 61 Luật Dược 2016:
👉 Chỉ doanh nghiệp
có Giấy phép kinh doanh nhập khẩu thuốc do Bộ Y tế cấp mới được nhập khẩu.
👉 Thuốc nhập phải có
giấy phép lưu hành hoặc giấy phép nhập khẩu đặc biệt.
👉 Mọi lô thuốc nhập
khẩu phải được kiểm nghiệm chất lượng tại cơ quan kiểm nghiệm Nhà nước
trước khi lưu hành.
👉 Phải đảm bảo điều
kiện bảo quản, vận chuyển theo tiêu chuẩn GSP và GDP.
Ví dụ: Công ty
Zuellig Pharma (Việt Nam) có giấy phép nhập khẩu thuốc chính hãng từ Pfizer
(Mỹ) — toàn bộ quy trình nhập, kiểm nghiệm, phân phối đều do Bộ Y tế giám sát.
Đây là thuốc nhập hợp pháp, khác hoàn toàn với thuốc “xách tay”
3. Người mua gặp rủi ro, ai chịu trách
nhiệm?
☝Người bán thuốc
xách tay phải chịu trách nhiệm pháp lý và bồi thường nếu gây hại.
Theo Điều 190 Bộ
luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017):
👌 “Buôn bán hàng giả
là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh có thể bị phạt tù từ 2 đến 20 năm.”
👌 Người mua chịu
rủi ro về sức khỏe, vì thuốc không được đảm bảo chất lượng.
Ví dụ: Một khách hàng mua
“thuốc giảm cân Nhật xách tay” qua Facebook bị ngộ độc gan cấp. Khi kiểm tra,
thuốc không có tên trong danh mục lưu hành. Người bán bị xử lý hành chính, còn
người mua phải tự chịu chi phí điều trị.
💊 Rủi ro thực tế:
💧 Không biết hoạt chất thật trong thuốc.
💛 Dễ gặp hàng giả, hàng hết hạn.
💦 Không có hướng dẫn sử dụng tiếng Việt,
không rõ tương tác hoặc chống chỉ định.
4. Facebook có trách nhiệm pháp lý
không?
Facebook không
chịu trách nhiệm trực tiếp về nội dung người dùng đăng, nhưng phải gỡ bỏ
nội dung vi phạm khi cơ quan chức năng yêu cầu.
Theo Nghị định 72/2013/NĐ-CP và Nghị định 27/2018/NĐ-CP, nền tảng
phải:
👉 Kiểm soát, xử lý thông tin vi phạm
pháp luật Việt Nam.
👉 Gỡ bỏ quảng cáo thuốc không phép,
thuốc chưa đăng ký.
Ví dụ: Năm 2022, Bộ Thông
tin & Truyền thông yêu cầu Facebook và TikTok gỡ bỏ hơn 1.200 link quảng
cáo thuốc xách tay, thực phẩm chức năng sai phép.
🔸 Nhận định: Facebook có trách nhiệm phối hợp,
nhưng trách nhiệm pháp lý chính vẫn thuộc về người bán.
5. Quản lý thị
trường xử lý thế nào?
Cơ quan Quản lý
thị trường (QLTT) phối hợp Thanh tra Y tế:
☝Kiểm tra đột xuất,
thu giữ hàng hoá không có chứng từ.
✌Xử phạt hành chính
theo Nghị định 98/2020/NĐ-CP, mức phạt từ 30 – 100 triệu đồng,
tịch thu thuốc.
✋Nếu có dấu hiệu buôn
lậu, giả mạo, chuyển hồ sơ sang công an điều tra hình sự.
Ví dụ: Đầu 2024,
QLTT Hà Nội phát hiện một kho hàng hơn 10.000 viên thuốc “xách tay Nhật –
Mỹ” không giấy tờ. Chủ cơ sở bị phạt 70 triệu đồng và tiêu hủy
toàn bộ hàng hóa.
6. So sánh Việt Nam – Nhật Bản trong
quản lý thuốc nhập
|
Tiêu chí |
Việt Nam |
Nhật Bản |
|
Cơ quan quản lý |
Bộ Y tế (Cục Quản lý Dược) |
MHLW – Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi |
|
Quy trình cấp phép |
Đăng ký lưu hành, cấp phép nhập khẩu, kiểm nghiệm |
Rất nghiêm ngặt, yêu cầu GMP, GDP, GLP |
|
Bán thuốc online |
Được phép với nhà thuốc có GPP, có đăng ký sàn TMĐT |
Chỉ nhà thuốc được MHLW cấp phép mới bán online |
|
Kiểm soát xách tay |
Cấm bán, chỉ cho phép mang về dùng cá nhân |
Cấm tuyệt đối bán lại thuốc mang về cá nhân |
|
Mức phạt |
30–100 triệu đồng, tịch thu |
Truy tố hình sự, rút giấy phép hành nghề |
7. Vì sao thuốc xách tay vẫn “hot” ở
Việt Nam?
💧 Tâm lý sính ngoại: tin rằng thuốc
Nhật, Mỹ “hiệu quả hơn”.
💛 Mất niềm tin vào
hàng nội
hoặc lo ngại thuốc trong nước kém chất lượng.
💦 Mạng xã hội quảng
cáo mạnh,
đánh vào cảm xúc (“hàng hiếm, bác sĩ Nhật khuyên dùng”).
💥 Chưa có công cụ
tra cứu thuốc hợp pháp dễ dàng cho người dân.
Ví dụ: Trên TikTok, cụm
“thuốc Nhật cho người cao tuổi” từng có hơn 20 triệu lượt xem, trong đó
đa số sản phẩm không có số đăng ký lưu hành tại Việt Nam.
8. Giải pháp quản lý thuốc xách tay
online
☝ Pháp lý:
- Cấm tuyệt đối việc
bán thuốc không có số đăng ký lưu hành.
- Bổ sung quy định đăng
ký kinh doanh dược online với Bộ Y tế.
- Ràng buộc trách
nhiệm của nền tảng mạng xã hội trong việc ngăn chặn vi phạm.
✌ Công nghệ:
- Áp dụng mã QR truy xuất nguồn gốc
hoặc hệ thống dữ liệu thuốc quốc gia.
- Sử dụng AI phát hiện quảng cáo
thuốc trái phép trên mạng.
✋ Thực thi và kiểm tra:
-
Tăng cường thanh tra, đặc biệt trên Facebook, TikTok, Shopee.
-
Xử phạt nghiêm, công khai các vụ vi phạm.
Ví dụ: Cục Quản lý Dược có
thể xây dựng Cổng tra cứu thuốc trực tuyến (như “drug.gov.vn”) giúp
người tiêu dùng tra cứu số đăng ký, nguồn gốc – tương tự hệ thống Japan PMDA
của Nhật.
9. Vai trò của truyền thông trong giáo
dục người tiêu dùng
👉 Truyền thông giúp thay
đổi nhận thức: thuốc xách tay không đảm bảo chất lượng, không “tốt hơn”
thuốc nội.
👉 Phối hợp giữa Bộ
Y tế – Hội Dược học – Báo chí tổ chức chiến dịch “Mua thuốc an toàn –
Sức khỏe vững vàng”.
👉Tăng vai trò dược
sĩ cộng đồng trong hướng dẫn người dân mua thuốc hợp pháp.
Ví dụ: Năm 2023, Traphaco
và Báo Sức khỏe và Đời sống phát động chiến dịch “Nhà thuốc chuẩn GPP – niềm
tin của người tiêu dùng”, giúp nâng cao nhận thức về thuốc an toàn, góp
phần giảm mua thuốc xách tay.
10. Đề xuất khung pháp lý cho thuốc
xách tay online
💜 Định nghĩa rõ thuốc
xách tay
là thuốc nhập không phép, cấm lưu hành dưới mọi hình thức.
💜 Cấp phép sàn TMĐT
dược
riêng biệt, yêu cầu xác thực giấy phép nhà thuốc.
💜 Xây dựng cơ sở dữ
liệu quốc gia về thuốc nhập khẩu có truy xuất QR-code.
💜 Xử phạt nền tảng
mạng xã hội nếu cho phép đăng bán thuốc trái phép.
💜 Tăng cường hợp tác
quốc tế
(như Nhật, Mỹ, WHO) để chia sẻ dữ liệu thuốc thật – giả.
💜 Triển khai chương
trình “Dược phẩm số an toàn”: mỗi nhà thuốc có mã định danh online, đảm bảo
minh bạch.
🎯 KẾT LUẬN
Thuốc “xách tay” dù được
quảng cáo “chính hãng” vẫn là thuốc nhập khẩu trái phép nếu không có giấy
phép lưu hành. Việc mua bán loại thuốc này đe dọa sức khỏe cộng đồng, gây
thất thu thuế, và làm mất uy tín ngành Dược. Để giải quyết, cần sự
phối hợp liên ngành – công nghệ – truyền thông – giáo dục, hướng tới thị
trường dược số minh bạch, an toàn, hợp pháp. Dù là quảng cáo là "hàng chính hãng", nhưng vẫn tiềm ẩn nhiều rủi do lớn:
🧠 1. Nhận diện rủi ro của thuốc “xách tay”
🔹 1.1.
Rủi ro về chất lượng và an toàn
Không có
cơ quan nào kiểm định hoạt chất, hàm lượng, độ ổn định.
Nguy
cơ thuốc giả, thuốc hết hạn, thuốc bảo quản sai quy cách (do
vận chuyển cá nhân).
Có thể
chứa hoạt chất cấm tại Việt Nam (ví dụ: sibutramine trong thuốc giảm cân Mỹ, đã
bị cấm).
Ví dụ: Một
bệnh nhân tại TP.HCM bị tổn thương gan do uống “thuốc bổ gan Nhật xách tay”,
khi kiểm nghiệm phát hiện chứa hàm lượng paracetamol cao vượt chuẩn.
🔹 1.2. Rủi ro pháp lý
👉Bán thuốc xách tay là hành vi kinh doanh trái phép theo Luật Dược 2016, Điều 6.
👉Người bán có thể bị phạt hành chính 30–100 triệu đồng hoặc truy cứu hình sự nếu gây hậu quả.
👉Người mua không được bảo vệ quyền lợi, vì hàng hóa không hóa đơn, không bảo hành.
🔹 1.3. Rủi ro kinh tế –
xã hội
👻 Gây thất
thu thuế, làm mất cân bằng cạnh tranh với doanh nghiệp nhập khẩu chính
ngạch.
💥 Làm mất
uy tín ngành Dược Việt Nam, khiến người tiêu dùng mất niềm tin vào thuốc
nội.
👉 Kết
luận: Thuốc xách tay là rủi ro cao ở cả 3 khía cạnh: sức khỏe
– pháp lý – kinh tế, không được phép kinh doanh dưới bất kỳ hình thức nào.
⚖️ 2. Hiểu pháp luật về nhập khẩu
dược
Căn
cứ Luật Dược 2016 (Chương VI, Điều 55–61) và các văn bản hướng
dẫn như Nghị định 54/2017/NĐ-CP:
🔹 2.1. Điều kiện nhập
khẩu thuốc
Chỉ doanh nghiệp có:
Giấy chứng nhận đủ điều
kiện kinh doanh dược (GPKD dược).
Giấy phép nhập khẩu thuốc do Cục
Quản lý Dược – Bộ Y tế cấp.
Kho bảo quản đạt
chuẩn GSP, hệ thống phân phối đạt GDP.
🔹 2.2. Quy trình nhập
khẩu hợp pháp
👉 Đăng ký
lưu hành thuốc (số đăng ký hoặc giấy phép nhập
khẩu đặc biệt).
👉 Khai báo
hải quan và nộp hồ sơ theo quy định.
👉 Kiểm
nghiệm lô thuốc nhập khẩu tại cơ quan kiểm nghiệm nhà
nước.
👉 Phân
phối hợp pháp qua doanh nghiệp đạt chuẩn GDP.
🔹 2.3. Thuốc xách tay
khác gì với thuốc nhập khẩu hợp pháp?
|
Tiêu chí |
Thuốc nhập khẩu hợp pháp |
Thuốc xách tay |
|
Cơ quan quản lý |
Bộ Y tế cấp phép |
Không quản lý |
|
Kiểm nghiệm |
Có |
Không |
|
Bảo quản – vận chuyển |
Chuẩn GDP/GSP |
Không kiểm soát |
|
Hóa đơn, truy xuất nguồn gốc |
Có |
Không |
|
Trách nhiệm pháp lý |
Doanh nghiệp nhập khẩu |
Cá nhân, không được bảo vệ |
Ví dụ: Công ty
DKSH Việt Nam nhập thuốc Voltaren (Novartis – Thụy Sĩ) có số đăng ký VN-XXXX,
được phép bán tại nhà thuốc GPP.
Ngược lại, cá nhân rao bán Voltaren “xách tay Đức” trên Facebook là vi
phạm Luật Dược.
💡 3. Đề xuất giải pháp
quản lý và truyền thông
🔹 3.1. Giải pháp quản
lý
a. Siết chặt pháp lý
👻 Cấm bán
thuốc không có số đăng ký lưu hành trên mọi nền tảng
(Facebook, TikTok, Shopee…).
💚Bổ sung
chế tài mạnh với cá nhân bán thuốc trái phép
online (phạt tiền, chặn tài khoản, tịch thu hàng).
💦Yêu
cầu sàn TMĐT dược phải xác minh giấy phép GPP/GDP của nhà
thuốc.
b. Ứng dụng công nghệ
✋ Xây dựng cơ sở dữ
liệu quốc gia về thuốc (mã QR truy xuất nguồn gốc từng hộp thuốc).
✋ Phát triển ứng
dụng tra cứu “Thuốc hợp pháp – Bộ Y tế”, tương tự như “Japan PMDA” của
Nhật.
✋ Dùng AI giám sát
nội dung quảng cáo thuốc trái phép trên mạng xã hội.
c. Tăng cường phối hợp liên ngành
✌ Bộ Y tế: kiểm
soát danh mục thuốc lưu hành.
✌ Bộ TT&TT: yêu
cầu nền tảng gỡ quảng cáo vi phạm.
✌QLTT và Công an: điều
tra, xử lý vi phạm thuốc online.
Ví dụ: Năm
2024, Cục Quản lý Dược phối hợp với Bộ Công Thương triển khai thí điểm hệ thống
“Quản lý thuốc trực tuyến – DrugTrack” tại Hà Nội, giúp tra cứu nguồn
gốc thuốc và cảnh báo thuốc giả.
🔹 3.2. Giải pháp
truyền thông và giáo dục người tiêu dùng
a. Truyền thông đại chúng:
👉Chiến
dịch “Mua thuốc an toàn – Sức khỏe bền vững” do Bộ Y tế chủ trì.
👉Đưa tin
cảnh báo trên báo chí, truyền hình, mạng xã hội về hậu quả thuốc xách tay.
b. Vai trò của dược sĩ và
nhà thuốc GPP:
👉Dược sĩ
tư vấn cho khách hàng hiểu sự khác biệt giữa thuốc hợp pháp và thuốc xách tay.
👉Nhà
thuốc niêm yết mã số đăng ký lưu hành rõ ràng cho từng thuốc.
c. Giáo dục cộng đồng:
👉Đưa nội dung “nhận diện
thuốc hợp pháp” vào chương trình truyền thông y tế học đường.
👉Hợp tác với KOLs, bác sĩ
uy tín để hướng dẫn người dân tra cứu thuốc thật.
Ví dụ: Công ty
Traphaco phối hợp Báo Sức khỏe và Đời sống phát động chiến
dịch “Nhà thuốc chuẩn GPP – Niềm tin người tiêu dùng”, giúp người dân
hiểu rõ chỉ mua thuốc tại cơ sở được cấp phép.
🎯 Tổng
kết
💓Thuốc
xách tay là nguồn thuốc rủi ro cao, không hợp pháp,
đe dọa an toàn sức khỏe và làm méo mó thị trường dược.
💓Luật
Dược 2016 quy định chặt chẽ việc nhập khẩu và lưu hành thuốc,
mọi hoạt động “xách tay bán lại” đều vi phạm.
💓Giải
pháp cần kết hợp quản lý – công nghệ – truyền thông – giáo dục để
kiểm soát hiệu quả và nâng cao nhận thức người tiêu dùng.
Nhận xét
Đăng nhận xét