TÌNH HUỐNG SỐ 19: TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG THÔNG MINH (SMART CONTRACT) MUA THUỐC BẰNG TIỀN MÃ HOÁ

 

Bối cảnh

Công ty “MediChain” bán thuốc qua nền tảng blockchain. Họ triển khai smart contract: khi khách hàng đặt hàng → tiền crypto tự động chuyển khi smart contract nhận tín hiệu “thuốc đã giao”.

▶ Ví dụ minh họa: Khách A mua thuốc huyết áp ngoại nhập trị giá 0.01 BTC (~10 triệu VNĐ). MediChain gửi thuốc nhưng A phát hiện thuốc giả → yêu cầu hủy. Tuy nhiên, smart contract đã tự động chuyển khoản ngay khi bên giao nhận quét mã “đã giao hàng”.

→ Giao dịch không thể hoàn lại vì blockchain không cho đảo chiều.

1. Luật Giao dịch điện tử VN có công nhận smart contract chưa?

Phân tích:

• Luật Giao dịch điện tử 2023 chỉ công nhận giá trị pháp lý của thông điệp dữ liệu, chữ ký số, hợp đồng điện tử.
• Smart contract không được đề cập trực tiếp.
• Tuy vậy, smart contract có thể xem là một công cụ thực thi chứ không phải một loại hợp đồng độc lập.

▶ Ví dụ minh họa: MediChain vẫn phải có hợp đồng điện tử mô tả rõ ràng điều khoản, còn smart contract chỉ là phần tự động thanh toán.

✔ Kết luận: Việt Nam chưa công nhận nhưng không cấm sử dụng.

2. Crypto có được dùng để thanh toán ở VN không?

Phân tích pháp lý:

• Luật NHNN 2010, Nghị định 80/2024/NĐ-CP → Việt Nam chỉ công nhận:
• Tiền mặt
• Chuyển khoản ngân hàng
• Ví điện tử
• Thẻ ngân hàng
• Crypto không phải phương tiện thanh toán hợp pháp.

▶ Ví dụ minh họa: Nếu MediChain đặt trụ sở ở Việt Nam và chấp nhận thanh toán bằng BTC → vi phạm pháp luật về thanh toán.

✔ Kết luận: Không được dùng crypto để thanh toán thuốc tại Việt Nam.

3. Người tiêu dùng có đòi hoàn tiền được không?

Có quyền nhưng rất khó thực hiện, vì:

• Blockchain không thể đảo ngược giao dịch → tiền đã chuyển thì “mất luôn”.
• Crypto không được công nhận → giao dịch bị xem như không hợp pháp.
• Tuy nhiên, theo Luật BVQLNTD, khách vẫn có quyền kiện:

▶ Ví dụ minh họa: Khách A kiện MediChain vì:

• Thuốc nhận được là thuốc giả
• Có bằng chứng video khi bóc sản phẩm
• Screenshot lịch sử chat
• Video giao nhận hàng

→ Tòa vẫn thụ lý vì đây là tranh chấp mua bán hàng hóa, nhưng việc hoàn tiền 0.01 BTC không thể thực hiện kỹ thuật, chỉ có thể đề nghị công ty bồi thường bằng VNĐ.

4. Thuộc thẩm quyền tòa Việt Nam hay quốc tế?

• Nếu MediChain đăng ký tại Việt Nam → tòa Việt Nam xử.
• Nếu hợp đồng không có điều khoản chọn luật → áp dụng nguyên tắc BLTTDS.
• Blockchain phi biên giới → nhưng nơi đặt trụ sở doanh nghiệp vẫn là căn cứ chính.

▶ Ví dụ minh họa: Khách ở Singapore, công ty ở Việt Nam → kiện tại tòa Việt Nam. Nếu hợp đồng chọn luật Singapore → xử theo luật Singapore.

5. Vai trò của Luật An ninh mạng trong quản lý blockchain

• Bảo vệ dữ liệu khách hàng.
• Kiểm soát nền tảng bán thuốc qua biên giới.
• Ngăn hành vi sử dụng blockchain cho mục đích xấu: rửa tiền, phân phối thuốc giả.

▶ Ví dụ minh họa: Nếu MediChain lưu thông tin khách hàng (tên, địa chỉ, bệnh nền…) trên máy chủ nước ngoài mà không xin phép → vi phạm Luật An ninh mạng.

6. Ai chịu trách nhiệm nếu smart contract thực thi sai?

Có 3 trường hợp:

(1) Lỗi lập trình – trách nhiệm thuộc lập trình viên

▶ Ví dụ:
Smart contract tự động chuyển tiền khi chưa có tín hiệu giao hàng → lỗi code → lập trình viên chịu trách nhiệm.

(2) Cố ý cài đặt – doanh nghiệp chịu trách nhiệm

▶ Ví dụ:
MediChain cố tình lập trình sao cho “quét mã giao hàng là thanh toán ngay”, không cần kiểm tra người nhận → doanh nghiệp phải bồi thường.

(3) Rủi ro người dùng tự chịu

▶ Ví dụ:
Khách A tự ký vào smart contract mà không đọc điều khoản → tự chịu rủi ro.

✔ Thực tế: đa số trách nhiệm thuộc doanh nghiệp.

7. So sánh VN – Singapore về hợp đồng blockchain

Nội dung	Việt Nam	Singapore
Công nhận smart contract	Không nêu rõ	Công nhận rõ (Electronic Transactions Act)
Crypto	Không hợp pháp thanh toán	Hợp pháp, quản lý bởi MAS
Sandbox thử nghiệm blockchain	Hạn chế	Rất phát triển
TMĐT y tế	Quản lý nghiêm	Cho phép bán thuốc OTC online

▶ Ví dụ: Một công ty Singapore bán vitamin bằng blockchain có thể dùng crypto hợp pháp. Nếu MediChain làm vậy ở VN → vi phạm pháp luật.

8. Có cần luật hóa smart contract trong dược không?

Cần, vì:

• Dược liên quan tính mạng.
• Sản phẩm dễ bị làm giả → blockchain giúp truy xuất nguồn gốc.
• Smart contract giúp tự động hóa giao nhận nhưng cần kiểm soát rủi ro.

▶ Ví dụ minh họa: Smart contract có thể gắn với QR code truy xuất thuốc → tự động thanh toán khi sản phẩm đúng chuẩn GMP.

9. Rủi ro đạo đức khi dùng crypto trong TMĐT y tế

• Bán thuốc cấm, thuốc giả mà không bị phát hiện.
• Rửa tiền bằng cách mua bán thuốc giá cao.
• Trốn thuế vì crypto khó truy vết.
• Người bệnh bị lừa vì không thể hoàn tiền.

▶ Ví dụ: Một website bán thuốc kích dục bất hợp pháp yêu cầu thanh toán bằng ETH → rất khó truy tìm người bán.

10. Đề xuất khung pháp lý quản lý smart contract và crypto trong y tế

(1) Đối với Nhà nước

• Ban hành luật công nhận smart contract có điều kiện.
• Cấm crypto thanh toán thuốc, nhưng cho phép blockchain truy xuất nguồn gốc.
• Tạo sandbox y tế – blockchain để thử nghiệm an toàn.

(2) Với doanh nghiệp

• Smart contract phải có cơ chế “hủy giao dịch” nếu xảy ra tranh chấp.
• Mã nguồn phải được kiểm toán an ninh.
• Lưu trữ dữ liệu theo Luật An ninh mạng.

(3) Với người tiêu dùng

• Phải được cảnh báo rủi ro trước khi sử dụng crypto.
• Có cơ chế khiếu nại – bồi thường rõ ràng.